Historia Jednostki Wojskowej 2828 w Jędrzejowie     Jerzy Wojtowicz

Istniejąca w latach 1967-1999 jednostka wojskowa w Jędrzejowie należała do najlepiej wyposażonych w ówczesnym wojsku polskim.
Jednostka wojskowe o nazwie JW 3533 Jędrzejów powstała w 1967r. w ramach organizacji Obrony Powietrznej Kraju. Była to w istocie kompania radiotechniczna, ale nie można jej wiązać ze strukturą wojsk piechoty, bo ani liczebnie, ani strukturalnie nie odpowiadała wymogom. Właściwie to był posterunek radiotechniczny, liczący około 50 żołnierzy służby zasadniczej i około 15 kadry zawodowej.

W pierwszym roku istnienia jednostka operacyjnie podlegała batalionowi radiotechnicznemu w Łodzi, gdzie przekazywano informacje o sytuacji powietrznej; administracyjnie zaś podporządkowana była batalionowi radiotechnicznemu w Sandomierzu. Od 1968r. dowództwo operacyjne i administracyjne znajdowało się w Sandomierzu.
Wskutek reorganizacji Wojak Radiotechnicznych wchodzących w skład Wojsk Obrony Powietrznej Kraju, jednostkę włączono do nowo utworzonego batalionu radiotechnicznego w Krakowie-Węgrzcach. Wtedy też zmieniono jej nazwę na Jednostka Wojskowa 2828 Jędrzejów.

Jednostka wojskowa w Jędrzejowie był a ważnym ogniwem w Układzie Warszawskim, o czym mogą świadczyć liczne ćwiczenia w powietrzu z udziałem lotnictwa polskiego i radzieckiego. W ich trakcie ćwiczono różne manewry, włącznie z zastosowaniem różnego typu zakłóceń.

Koszary znajdowały się w Jędrzejowie przy ul. Reymonta, zaś obiekt techniczny usytuowany był we wsi Prząsław, w odległości ok. 6,5 km. Koszary praktycznie były miejscem odpoczynku i szkolenia żołnierzy służby zasadniczej, natomiast na obiekcie technicznym, wyposażonym w najnowocześniejszy sprzęt jakim wówczas dysponowała polska armia, prowadzona była praca bojowa. W 1972r. oddano do użytkowania schron (bunkier) w Prząsławiu, na którego otwarcie przybył ówczesny dowódca Układu Warszawskiego gen. Wiktor Kulikow.

Trzeba też wspomnieć, że w tym czasie jędrzejowska jednostka należała do najlepiej wyposażonych w Polsce pod względem bytowym. W koszarach były nowe budynki dla żołnierzy ze służby zasadniczej. W sąsiedztwie koszar wybudowano blok mieszkalny dla kadry. Podobne jednostki w kraju zwykle umiejscowione były blisko obiektu technicznego (ok. 1 km), z dala od większych miast i głównych dróg, przeważnie na skrajach wiosek.
Praca bojowa w Jędrzejowie cały czas stała na bardzo wysokim poziomie. W 1978r. jednostka wraz z całym sprzętem wzięła udział w ćwiczeniach z ostrym strzelaniem na poligonie w Kazach stanie. W 1986r. żołnierze z Jędrzejowa uczestniczyli natomiast w zawodach użyteczno-bojowych na szczeblu Wojsk Radiotechnicznych, podczas których zajęli trzecie miejsce w Polsce.

Podstawowym zadaniem jednostki było wykrywanie i śledzenie różnych obiektów powietrznych. Na wyposażeniu kompanii radiotechnicznej znajdowały się zatem: stacje radiolokacyjne, stanowisko dowodzenia, posterunek obserwacji powietrznej i skażeń oraz łączność przewodowa i radiowa.
Całością dowodził dowódca kompanii, któremu podlegali: zastępca dowódcy ds. politycznych (później oficer wychowawczy), dowódcy stacji radiolokacyjnych, dowódca zautomatyzowanego systemu dowodzenia, dowódca łączności, kierownik kancelarii tajnej oraz szef kompanii. Kolejnymi dowódcami jednostki w .Jędrzejowie byli: w latach 1967-1971 - mjr Wojciechowski, 1971-1976 - mjr Maciej Woźniak, 1976-1983 - mjr Andrzej Kołomyjski, 1984-1987 - mjr Mieczysław Polak, 1987-1989 - kpt. Stefan Faber, 1990-1993 kpt. Andrzej Wolanin, 1994-1996 - por. Wiesław Ignerowicz i 1997-1999 - kpt. Zbigniew Kocełak.

Stacje radiolokacyjne popularnie nazywane były radarami. W jednostce w Jędrzejowie stosowano najnowszej generacji odłegłościomierze i wysokościomierze, głównie produkcji polskiej. Każda stacja miała swój kryptonim w postaci imienia żeńskiego, lip.: Justyna, Zofia, Bożena, Julia, Danuta, Daniela, Laura itp. Zadaniem odległościomierza było wykrycie, śledzenie i przekazywanie meldunków o obiektach powietrznych. Zasięg pracy obejmował promień o długości 200 km (można było śledzie przestrzeń nawet do 400 km). Operatorowi odległościomierza podlegał operator wysokościomierza, który przekazywał informację o wysokości w hektometrach. Początkowo informacja wychodząca z kompanii była rejestrowana w formie zapisu do dziennika meldunków, a później nagrywana na magnetofon wielościeżkowy.
Odległościomierz i wysokościomierz promieniował energię elektromagnetyczną w wiązce w bardzo wąskiej charakterystyce o bardzo dużej mocy, sięgającej kilku MW.

Posterunek był utrzymywany w wysokiej gotowości bojowej, praktycznie wykonywał pracę taką samą, jak w czasie wojny. Przy wyszkolonych załogach kompania w czasie niespełna godziny była gotowa do opuszczenia miejsca stałego miejsca postoju.
Równie dobrze jak stacje radiolokacyjne wyposażone było stanowisko dowodzenia. Znajdowały się tam: planszet, wskaźniki wynośne poszczególnych stacji, urządzenie wynośne radiostacji, centralka łączności, a od 1983r. - zautomatyzowany system przekazywania informacji, który wykorzystywał polski komputer Odra 1325 - nowość jak na owe czasy.

zobacz galerię fotografii...

Żołnierz pełniący służbę na posterunku obserwacji powietrznej i skażeń (POPIS) miał obserwować przestrzeń powietrzną i natychmiast meldować o zaistniałych zdarzeniach. Jeśli zauważył samolot, do stanowiska dowodzenia przekazywał następujące dane: kurs i typ samolotu, wysokość w hektometrach oraz czas przelotu. Wszystkie te dane zapisywał także w dzienniku zdarzeń.

Na skutek reorganizacji wojsk radiotechnicznych według wymagań NATO, 31 grudnia 1999r. Jednostka Wojskowa 2828 została rozwiązana, a całe jej wyposażenie i uzbrojenie zostało przekazane do jednostki nadrzędnej w Krakowie. Obiekt koszarowy i techniczny oddano pod dozór ochrony cywilnej. Na miejscu koszar wybudowano siedzibę Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej, zaś obiekt techniczny w Prząsławiu został wydzierżawiony prywatnej firmie.

opracowanie: Jerzy Wojtowicz

Historia jednostki radiotechnicznej w Jędrzejowie     Krzysztof Beznosik

Na początku 1949r. Sztab Generalny WP, przy współudziale Inspektoratu Obrony Przeciwlotniczej oraz współpracy z Ministerstwem Poczt i Telegrafów, a także Ministerstwem Komunikacji, rozpoczął prace nad zbudowaniem sieci posterunków obserwacyjno- meldunkowych. Resorty cywilne partycypowały głównie w budowie systemu łączności przewodowej. Fundamentem tworzonego od podstaw przyszłego systemu obserwacyjno-meldunkowego były trzy bataliony obserwacyjno-meldunkowe. Ich dyslokacja miała zapewnić rozpoznanie przestrzeni powietrznej na kierunkach: północnym, północno-zachodnim, zachodnim, południowo-zachodnim i południowym.

W związku z utworzeniem korpusów w strukturze OPL OK, w latach 1958–1962 dokonano kolejnej reorganizacji Wojsk Radiotechnicznych. W rezultacie znacznego wysiłku organizacyjnego i ekonomicznego, w latach 1950–1952, utworzono system, który był w naszych wojskach podstawowym elementem wykrywania i powiadamiania o sytuacji w przestrzeni powietrznej Polski. System ten dysponował podwójną linią posterunków wzdłuż morskiej i zachodniej granicy kraju oraz jedną linią wzdłuż granicy południowej i wokół Warszawy. Nie było natomiast zorganizowanego podobnego systemu obserwacyjno-meldunkowego od strony granicy wschodniej.

Zarządzeniem szefa Sztabu Generalnego WP nr 0277/Org. z 7 sierpnia 1953r. sformowano sześć węzłów radiotechnicznych przy dywizjach lotnictwa myśliwskiego (według etatu nr 6/191). Min – Kraków-Łęg, 7. DLM12;

Zbudowany w latach 1950–1951 system obserwacyjno- meldunkowy w swoim pierwotnym kształcie przetrwał do połowy 1952r. Potem przystąpiono do jego rozbudowy i polepszania efektywności działania, poprzez sukcesywne wprowadzanie do ugrupowania posterunków radiotechnicznych. Celem było zbudowanie w okresie kilku lat systemu rozpoznania powietrznego opartego na radiolokacji. Nastąpiło to w 1957r., wraz
z rozformowaniem ostatniej kompanii obserwacyjno-meldunkowej. Od tego czasu funkcjonowały już wyłącznie jednostki radiotechniczne. Według planu, z 25. batalionu miał powstać również pułk stacjonujący w Krakowie, w składzie pięciu kompanii radiotechnicznych i dwóch kompanii obserwacyjno- meldunkowych. Zamierzeń tych wówczas nie zrealizowano, m.in. ze względu na rozważaną możliwość utworzenia jednolitego dowództwa Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju.

Pod koniec 1954r. wznowiono zahamowaną wcześniej reorganizację systemu obserwacyjno-meldunkowego, wzmocnionego wcześniej pięcioma kompaniami radiotechnicznymi. Od 1955r. reorganizacja systemu obserwacyjno-meldunkowego była znacznie przyspieszona. Następowała systematyczna aktualizacja zadań wobec istniejących i tworzonych pododdziałów służby obserwacyjno-meldunkowej.

Ugrupowanie Wojsk Obserwacyjno-Meldunkowych pod koniec 1955r.	Ugrupowanie Wojsk Radiotechnicznych przed reorganizacją i strefy odpowiedzialności dywizji lotnictwa myśliwskiego w 1957r.

Wojska Lotnicze i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju w 1957r. poddano istotnym zmianom, mającym również wpływ na reorganizację Wojsk Radiotechnicznych.

W związku z utworzeniem korpusów w strukturze OPL OK, w latach 1958–1962 dokonano kolejnej reorganizacji Wojsk Radiotechnicznych. 3. sbrt (samodzielny batalion radiotechniczny) utworzono na bazie byłego 14. sprt. (samodzielnego posterunku radiotechnicznego). Początkowo dowództwo, sztab i pododdziały formowano w Krakowie w koszarach przy ul. Rajskiej. We wrześniu 1959r. batalion przeniesiono do Sandomierza. 3. sbrt przejął z 14. sprt – krt z Dąbrówki k. Ożarowa i Wysokiej Głogowskiej, natomiast z 6. sbrt – krt w Roskoszy k. Białej Podlaskiej.

Na początku 1958r. po sformowaniu w Krakowie 3. krt dyslokowano do Niemiec k. Lublina. Jako ostatnią sformowano 5. krt w Prząsławiu k. Jędrzejowa w 1960r. Na dowódcę 3. sbrt wyznaczono kpt. Włodzimierza Przemyskiego. Jego zastępcami zostali: kpt. Jan Karbowniczek (ds. politycznych), kpt. Piotr Gryzło (ds. liniowych), kpt. Zenon Biela (ds. radiolokacji), a szefem sztabu został kpt. Ryszard Gajak.

Ugrupowanie Wojsk Radiotechnicznych w 1963r.	Ugrupowanie Wojsk Radiotechnicznych pod koniec 1970r.	Ugrupowanie Wojsk Radiotechnicznych w 1992r., w okresie rozpoczęcia przemian strukturalnych.

W związku ze zmianami stref odpowiedzialności w 1962r. między Korpusami 1. i 3., nastąpiły również zmiany podległości wielu innych pododdziałów radiotechnicznych. 3. sbrt (Sandomierz) przekazał do 7. sbrt (Lublinek k. Łodzi) krt w Przesławiu k. Jędrzejowa, przejął natomiast z 14. sbrt (Kraków) krt w Miłkowie k. Nowego Sącza. Batalion z Lublinka k. Łodzi przekazał do 22. sbrt (Wrocław) kompanię w Radłowie k. Ostrowa Wielkopolskiego.
Rok 1968 przyniósł kolejne zmiany. Rozpoczął się drugi etap reorganizacji wojsk zapoczątkowanej w końcu 1966r. 3. sbrt w Sandomierzu (dowódca ppłk Piotr Gryzło) przekazał do nowo utworzonego 2. prt kompanię radiotechniczną z Roskoszy k. Białej Podlaskiej. Przejął natomiast z 7. sbrt kompanię w Prząsławiu k. Jędrzejowa. Kompaniami terenowymi dowodzili: mjr Czesław Prażmo, mjr Czesław Wojciechowski, mjr Józef Piech, kpt. Józef Kozak. Batalion w swoim ugrupowaniu posiadał pięć pododdziałów, tj. ZCRRiD w Dąbrówce oraz cztery krt: we Włókach, Prząsławiu k. Jędrzejowa, Wysokiej Głogowskiej i Miłkowie.

Ugrupowanie Wojsk Radiotechnicznych w 2004r.	Obiekt techniczny po byłej krt Jędrzejów w Prząsławiu. Współrzędne: N50°39'12,6"  E20°13'16,5".

Sprzęt radiolokacyjny stosowany w kompaniach radiotechnicznych

Pierwszy polski radar „Nysa-A" odległościomierz 1957r.	Radar P-30 odległościomierz
Radziecki radar P-20 „Peryskop"	Radar PRW-10 wysokościomierz
Radar „Nysa-C" odległościomierz 1957r.	Radar „Nysa-B" wysokościomierz
RLS BOGOTA wysokościomierz prod. polskiej 1963r., modernizacja radaru NYSA B.	RLS „Jawor" JULIA odległościomierz pierwszy polski odległościomierz 1961r.
Wysokościomierz PRW-17 Magdalena	PRW-9 ZOFAA III wysokościomierz produkcja ZSRR
Stacja PRW-11 ZOFIA II i P-35 ANNA produkcja ZSR	Jawor-M2" JUSTYNA–P, radar produkcji polskiej 1967r.
P-14 DOROTA odległościomierz produkcja ZSRR	RSL PRW-11 ZOFIA II wysokościomierz produkcja ZSRR
PRW-13 ZOFIA IV wysokościomierz produkcja ZSRR Stacja P-25	„Narew” (RT-17) DANIELA od wykrywania obiektów niskolecących, prod. polskiej, lata 1978-1983

Poczet dowódców 36. Batalionu radiotechnicznego

Rodowód 36. batalionu radiotechnicznego sięga 1954r., kiedy na krakowskie lotnisko Rakowice-Czyżyny przeniesiono z Chorzowa 14. pułk obserwacyjno-meldunkowy, przekształcony następnie w pułk radiotechniczny.

W latach 1956–1957 pułk uległ reorganizacji i na jego bazie utworzono dwa bataliony: 3. brt w Sandomierzu i 14. brt w Krakowie. 14. brt w 1963r. przeniesiono do Chorzowa i przeformowano na 19. pułk radiotechniczny. Na bazie 19. prt utworzono 33. brt z kompanią terenową w Brzoskwini. Przetrwała wiele rekonstrukcji i stała się zalążkiem 36. brt. Batalion ten powstał 3 lutego 1981r. na terenie starych poaustriackich fortów w podkrakowskich Węgrzcach. W skład batalionu weszły wówczas trzy kompanie terenowe: 361. krt w Jędrzejowie, 262. krt w Miłkowej i 363. krt w Radoczy oraz na miejscu kompania radiotechniczna,dowodzenia, remontowa i łączności.

Energia i zapał pierwszego dowódcy sprawiły, że batalion po włączeniu do ugrupowania 3. BRt z końcem kwietnia 1981r. przystąpił do pełnienia dyżurów bojowych. Za uzyskanie dobrych wyników w szkoleniu i dyscyplinie w 1983r. 36. brt został wyróżniony przez dowódcę 3. Korpusu OPK. W roku następnym 363. krt pod dowództwem mjr. Sylwestra Pydde zajęła pierwsze miejsce w zawodach użyteczno-bojowych, zdobywając miano „Mistrzowskiego Pododdziału Wojsk Radiotechnicznych” na szczeblu Wojsk OPK.

W 1988r. we współzawodnictwie między batalionami 3. BRt, 36. BRT zajął drugie miejsce, dziesięć lat później uzyskał pierwsze miejsce. W tym samym roku batalion otrzymał sztandar ufundowany przez lokalną społeczność.

Podsumowaniem działalności 36. brt była kontrola przeprowadzona przez przedstawicieli Kwatery Głównej NATO w 360. krt w Brzoskwini. Za wyszkolenie żołnierzy i stan techniczny sprzętu jednostka otrzymała ocenę bardzo dobrą.

W 2003r. batalion z Krakowa-Węgrzc został przedyslokowany do koszar w Krakowie-Balicach.

Z dniem 31 grudnia 2003r. batalion został rozformowany. Ze składu batalionu pozostał 360. posterunek przekształcony w prdz typu BACKBONE

Literatura
Praca zbiorowa Jan Ginowicz, Zbigniew Kuśnierek, Bronisław Peikert, Adolf Stachula,Kazimierz Walkowiak, 60 lat Wojsk radiotechnicznych. Zarys historii. Warszawa 2011.

opracowanie: Krzysztof Beznosik